ଭାରତରେ କିଭଳି ହୋଇଥିଲା “ଚେସ୍” ଖେଳର ଆରମ୍ଭ, ଜାଣନ୍ତୁ ଏହାର ଇତିହାସ
ଚେସକୁ ସବୁବେଳେ ଏକ ଭଲ ଖେଳ ଭାବରେ ବିବେଚନା କରାଯାଏ । ଯେଉଁଥିରେ ଉପସ୍ଥିତ ବୁଦ୍ଧି ଥିବା ବହୁତ ଉପଯୋଗୀ ହୋଇଥାଏ । ଏହି ଖେଳ ବୁଦ୍ଧିଜୀବୀମାନଙ୍କର ଖେଳ ବୋଲି ବିବେଚନା କରାଯାଏ, କିନ୍ତୁ ଆପଣ ଜାଣନ୍ତି କି ଏହି ଖେଳର ଉଦ୍ଭାବନ ଆଉ କେଉଁଠି ନୁହେଁ ବରଂ ଭାରତରେ ହିଁ ହୋଇଥିଲା । ତେବେ ଆସନ୍ତୁ ଆଜି ଆମେ ଏହି ଫେମସ ଚେସ ଖେଳର ଆକର୍ଷଣୀୟ ଇତିହାସ ଉପରେ ନଜର ପକାଇବା ।
ଚେସକୁ ସବୁବେଳେ ଏକ ଭଲ ଖେଳ ଭାବରେ ବିବେଚନା କରାଯାଏ । ଯେଉଁଥିରେ ଉପସ୍ଥିତ ବୁଦ୍ଧି ଥିବା ବହୁତ ଉପଯୋଗୀ ହୋଇଥାଏ । ଏହି ଖେଳ ବୁଦ୍ଧିଜୀବୀମାନଙ୍କର ଖେଳ ବୋଲି ବିବେଚନା କରାଯାଏ, କିନ୍ତୁ ଆପଣ ଜାଣନ୍ତି କି ଏହି ଖେଳର ଉଦ୍ଭାବନ ଆଉ କେଉଁଠି ନୁହେଁ ବରଂ ଭାରତରେ ହିଁ ହୋଇଥିଲା । ଚେସ ଖେଳିବା ଦ୍ୱାରା ମଣିଷର ମାନସିକ ଦକ୍ଷତାର ବିକାଶ ହୁଏ । ଚେସ ଖେଳ ଦୁଇ ଖେଳାଳିଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଅନ୍ତର୍ଭୂକ୍ତତା ଏବଂ ସହନଶୀଳତା, ପାରସ୍ପରିକ ସମ୍ମାନ ଏବଂ ନ୍ୟାୟକୁ ପ୍ରୋତ୍ସାହିତ କରେ ।
ଏହାପୂର୍ବରୁ ଏହି ଖେଳ ରାଜକୀୟ ଗୃହରେ ଖେଳାଯାଉଥିଲା । ବୈଜ୍ଞାନିକ ଚିନ୍ତା ଏବଂ କଳାର ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକୁ ମିଶାଇ ଏହି ଖେଳ ହେଉଛି ପ୍ରାଚୀନ ବୈଦ୍ଧିକ ଏବଂ ସାଂସ୍କୃତିକ ଖେଳ । ଚେସ ଖେଳକୁ ବହୁତ ଶାନ୍ତିରେ ଖେଳା ଯାଏ କାରଣ ଏହା ଖେଳିବା ପାଇଁ ବୁଦ୍ଧି ଅତ୍ୟନ୍ତ ଆବଶ୍ୟକ ହୋଇଥାଏ । ଏହି ଖେଳରେ ଖେଳାଳୀ ନିଜର ଉପସ୍ଥିତ ବୁଦ୍ଧି ପ୍ରୟୋଗ କରିଥାଏ । ଏହା ଏକ ମନୋରଞ୍ଜନର ଖେଳ ଅଟେ । ଚେସର ମହତ୍ୱ କହିବା ପାଇଁ, ପ୍ରତ୍ୟେକ ବର୍ଷ ଜୁଲାଇ ୨୦କୁ ବିଶ୍ୱ ଚେସ ଦିବସ ରୂପେ ମଧ୍ୟ ପାଳନ କରାଯାଏ । ପୂର୍ବରୁ ଏହି ଖେଳ ରାଜାମାନଙ୍କର ଖେଳ ଥିଲା କିନ୍ତୁ ବର୍ତ୍ତମାନ ଏହାକୁ ସମସ୍ତେ ଖେଳୁଛନ୍ତି ।
ଏହାକୁ ଖେଳିବା ଦ୍ୱାରା ବୁଦ୍ଧି ମଧ୍ୟ ତିକ୍ଷ୍ଣ ହୁଏ । କହିରଖୁଛୁ, ଯାହାକୁ ଆମେ ବର୍ତ୍ତମାନ ଚେସ୍ ଭାବରେ ଜାଣୁ, ପୂର୍ବରୁ ଏହି ଖେଳଟି ‘ସତରଞ୍ଜ’ ନାମରେ ଜଣାଶୁଣା ଥିଲା । ତଥାପି, ଏହାର ନାମ ସମୟ ସହିତ ବଦଳିବାକୁ ଲାଗିଲା । ଏହି ଖେଳ ଭାରତରେ ବହୁତ ଖେଳାଯାଇଛି, ତା’ପରେ ଏଠାରୁ ଏହି ଖେଳ ଇରାନରେ ବହୁତ ଲୋକପ୍ରିୟ ହେଲା । ଯାହା ପରେ ଏହି ଖେଳକୁ ସମଗ୍ର ବିଶ୍ୱରେ ପସନ୍ଦ କରାକଲା ଏବଂ ୟୁରୋପୀୟ ଦେଶ ଦ୍ୱାରା ଏହାର ନାମ “ଚେସ୍” ରଖାଗଲା । ବର୍ତ୍ତମାନ ଏହା ଉଭୟ ଚେସ୍ ଏବଂ ସତରଞ୍ଜ ନାମରେ ଜଣାଶୁଣା ।
ତେବେ ଆସନ୍ତୁ ଆଜି ଆମେ ଏହି ଫେମସ ଚେସ ଖେଳର ଆକର୍ଷଣୀୟ ଇତିହାସ ଉପରେ ନଜର ପକାଇବା । କୁହାଯାଏ ଚେସ୍ ମହାଭାରତ କାଳରୁ ଖେଳାଯାଏ ତେବେ କ’ଣ ସତରେ ମହାଭାରତ ସମୟର ଖେଳ ଚେସ୍? ତେବେ ଦର୍ଶକବନ୍ଧୁ କୌଣସି ସଠିକ ପ୍ରମାଣ ନଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଚେସ ଖେଳ ମହାଭାରତ ସମୟରୁ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିବାର ବିଶ୍ୱାସ କରାଯାଏ । ତେବେ ଏହା ମଧ୍ୟ ବିଶ୍ୱାସ କରାଯାଏ ଯେ ଏହି ସବୁଠାରୁ ଲୋକପ୍ରିୟ ଘଟଣା ଗୁପ୍ତ ସାମ୍ରାଜ୍ୟ କାଳରେ ଘଟିଥିଲା । ଏହା ବ୍ୟତୀତ ମଧ୍ୟ ଭାରତରେ ଏହିପରି ଅନେକ ଖେଳ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛି ।
କିନ୍ତୁ ଚେସ, ଯାହା ଭାରତରେ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋଇଥିଲା ଏବଂ ପରେ ତାହା ଅନେକ ମାନ୍ୟତା ଏବଂ ଖ୍ୟାତି ପାଇ ବିଶ୍ୱ ଦରବାରରେ ପରିଚିତ ହୋଇଥିଲା । ଚେସ୍ ହେଉଛି ରାଜା ଏବଂ ସୈନ୍ୟବାହିନୀର ଖେଳ । ଆପଣଙ୍କୁ କହି ରଖୁଛୁ ଯେ ସେହି ସମୟରେ ସେଠାରେ ଜଣେ ରାଜା ଏବଂ ସୈନ୍ୟ ଥିଲେ । ଗୋଟିଏ ରାଜ୍ୟର ରାଜା ଏବଂ ସୈନ୍ୟ ଅନ୍ୟ ରାଜ୍ୟ ସହିତ ଯୁଦ୍ଧ କରୁଥିଲେ । ଏହାକୁ ଦୃଷ୍ଟିରେ ରଖି ଏହି ଖେଳ ଉଦ୍ଭାବିତ ବୋଲି ବିବେଚନା କରାଯାଏ । ସେହି ସମୟର ଲୋକମାନେ କେବଳ ଏହି ଖେଳ ମାଧ୍ୟମରେ ନିଜକୁ ମନୋରଞ୍ଜନ କରିନଥିଲେ ବରଂ ମାନସିକ ସ୍ତରରେ ମଧ୍ୟ ନିଜକୁ ଦୃଢ କରିଥିଲେ ।
