ରାଜସ୍ଥାନରେ ରହିଛି ଏଭଳି ଏକ ଅଭିଶପ୍ତ ଦୁର୍ଗ, ଯେଉଁଠାରେ ଜୀବନ୍ତ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କୁ ଦିଆଯାଇଥିଲା କବର
ଦେଶର ପ୍ରମୁଖ ଦୁର୍ଗମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ମରୁଧରାର ମେହରନଗଡର ଦୁର୍ଗ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ। ପଞ୍ଚଦଶ ଶତାବ୍ଦୀ ପୂର୍ବରୁ ସୂର୍ଯ୍ୟନଗରୀ ଯୋଧପୁରର ଯଶସ୍ବୀ ଯୋଦ୍ଧା ସଂସ୍ଥାପକ ରାଓ ଏହି ଦୁର୍ଗର ମୂଳଦୁଆ ପକାଇଥିଲେ। ଯୋଧପୁରର ମୁକୁଟ କୁହାଯାଉଥିବା ଏହି ଦୁର୍ଗ ଭୁପୃଷ୍ଠରୁ ପ୍ରାୟ ୪୦୦ ଫୁଟ ଉଚ୍ଚ ଏବଂ ଏହାର କାନ୍ଥର ପରିଧି ୧୦ କିଲୋମିଟର। କୁହାଯାଏ ଯେ ଦୁର୍ଗର ମୂଳଦୁଆରେ ଜଣେ ଜୀବନ୍ତ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କୁ ସ୍ୱେଚ୍ଛାକୃତ ଭାବେ କବର ଦିଆଯାଇଥିଲା l ଯେପରି ନିର୍ମାଣକାରୀଙ୍କ ବଂଶଧରମାନଙ୍କ ହାତରୁ ଏହା କେବେ ବି ନ ଯାଉ।
ମେହରନଗଡ ଦୁର୍ଗର ଇତିହାସ: ଯୋଧପୁରରେ ମେହରନଗଡ ଦୁର୍ଗ ନିର୍ମାଣ ପୂର୍ବରୁ ମାରୱାରର ରାଜଧାନୀ ମାଣ୍ଡୋର ଥିଲା। ମାଣ୍ଡୋରଠାରୁ ୬-୭ କିଲୋମିଟର ଦକ୍ଷିଣରେ ଥିବା ଏକ ବିଶାଳ ପାହାଡ ଉପରେ ସମ୍ୱତ ୧୫୧୫ ରେ ନୂତନ ଦୁର୍ଗ ନିର୍ମାଣ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା। ଦୁର୍ଗ ନିର୍ମାଣ ପୂର୍ବରୁ ଏଠାରେ ସାଧୁ ରହୁଥିଲେ। ଯେତେବେଳେ ରାଜା ତାଙ୍କୁ ସେଠାରୁ ଚାଲିଯିବାକୁ କହିଥିଲେ, ସେତେବେଳେ ସେ ଅଭିଶାପ ଦେଇଥିଲେ ଯେ ସେ ଯେଉଁ ପାଣି ପାଇଁ ତାଙ୍କୁ ସେ ସ୍ଥାନ ଛାଡି ଯିବାକୁ କହୁଛନ୍ତି ତାହା ଶୁଖିଯିବ। ସାଧୁଙ୍କ ସମାଧାନ ପାଇଁ ରାଜା ଦୁର୍ଗରେ ଥିବା ଗୁମ୍ଫା ନିକଟରେ ମନ୍ଦିର ମଧ୍ୟ ନିର୍ମାଣ କରିଥିଲେ ଯେଉଁଠି ସନ୍ୟାସୀମାନେ ଧ୍ୟାନ କରୁଥିଲେ। କିନ୍ତୁ ତଥାପି ସାଧୁଙ୍କ ଅଭିଶାପ ଯୋଗୁଁ ପ୍ରତି ୩-୪ ବର୍ଷରେ ସେଠାରେ ଜଳ ସଙ୍କଟ ଦେଖାଦିଏ।
ମେହରନଗଡ ଦୁର୍ଗ ୧୨୦ ମିଟର ଉଚ୍ଚ ପାହାଡ ଉପରେ ନିର୍ମିତ। ଏହା ଦିଲ୍ଲୀର କୁତବ ମିନାରର ଉଚ୍ଚତା (୭୩ ମିଟର) ଠାରୁ ଉଚ୍ଚ। ଦୁର୍ଗ ପରିସରରେ ସତୀ ମାତାଙ୍କର ଏକ ମନ୍ଦିର ମଧ୍ୟ ଅଛି। ଏହି ଦୁର୍ଗର କାନ୍ଥର ପରିଧି ୧୦ କିଲୋମିଟର ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବ୍ୟାପିଛି। କାନ୍ଥର ଉଚ୍ଚତା ୨୦ ଫୁଟରୁ ୧୨୦ ଫୁଟ ଏବଂ ମୋଟେଇ ୧୨ ଫୁଟରୁ ୭୦ ଫୁଟ। ଦୁର୍ଗର ପ୍ରବେଶ ଦ୍ୱାର ମଧ୍ୟରେ ଧ୍ରୁଭପୋଲ, ସୁରଜପୋଲ, ଇମରତପୋଲ ଏବଂ ଭୈରୋପୋଲ ପ୍ରମୁଖ। ଐତିହାସିକ ଗୌରୀ ଶଙ୍କର ହିରଚାନ୍ଦ ଓଝା ଯୋଧପୁର ରାଜ୍ୟ ଇତିହାସରେ ଲେଖିଛନ୍ତି ଯେ ମେହରନଗଡ ନିର୍ମାଣ ସମୟରେ ଲୋକ ଓ ସାଧୁମାନଙ୍କ ବିଶ୍ୱାସ ଥିଲା ଯେ ଯଦି ଦୁର୍ଗର ମୂଳଦୁଆରେ ଜଣେ ଜୀବନ୍ତ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କର ସ୍ବେଚ୍ଛାକୃତ ଭାବରେ ବଳି ଦିଆଯାଏ, ତେବେ ଦୁର୍ଗ ଏହାର ନିର୍ମାଣକାରୀଙ୍କ ବଂଶଧରଙ୍କ ହାତରୁ କେବେ ବି ଯିବନାହିଁ। ଏଠାରେ ରାଜିୟା ନାମକ ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କୁ ଜୀବନ୍ତ କବର ଦିଆଗଲା। ଏହି ବଳିଦାନ ପାଇଁ ତାଙ୍କ ପରିବାରକୁ ରାଜାଙ୍କ ତରଫରୁ ଧନ ସମ୍ପତ୍ତି ଦିଆଯାଇଥିଲା। ଯେଉଁଠାରେ ତାଙ୍କୁ ସମାଧି ଦିଆଯାଇଥିଲା ସେଠାରେ ଖଜାନା ଏବଂ ଖୋଦିତ ଅଟ୍ଟାଳିକା ତିଆରି ହୋଇଛି।
ଯୋଧପୁରର ଦୁର୍ଗ ସମୟର ଅନେକ ଉତ୍ଥାନ-ପତନ ଦେଖିଛି। ଗୋଟିଏ ପଟେ ଏହି ଦୁର୍ଗ ରାଓ ମାଲଦେବଙ୍କ ଅତୁଳନୀୟ ମହିମା ପାଇଁ ସାକ୍ଷୀ ହୋଇଥିବାବେଳେ ଶେର୍ ଶାହାଙ୍କ ସମୟରେ ରାଠୋର ରାଜଲକ୍ଷ୍ମୀଙ୍କର ସ୍ୱଳ୍ପ ସମୟର ପରାଜୟ ମଧ୍ୟ ଦେଖିଛି । ତାଛଡା ସ୍ୱାଧୀନତା ପାଇଁ ରାଓ ଚନ୍ଦ୍ରସେନଙ୍କ ନିରନ୍ତର ସଂଘର୍ଷ ଏବଂ ବୀରତ୍ୱର ମଧ୍ୟ ସାକ୍ଷୀ ଏହି ଦୁର୍ଗ। ଲାଲ ପଥରରେ ନିର୍ମିତ ମେହରନଗଡ ନାନା ଅଳଙ୍କାରରେ ସୁସଜ୍ଜିତ। ରାଜପୁତ ସ୍ଥାପତ୍ୟ ଏବଂ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ଗଠନ ଯୋଗୁଁ ଏହାର ଏକ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ପରିଚୟ ରହିଛି । ଏଥିରେ ମହାରାଜା ସୁର ସିଂଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ନିର୍ମିତ ମୋତି ମହଲ ସୁନା ଅଳଙ୍କାର ଏବଂ ଜୀବନ୍ତ ଚିତ୍ର ପାଇଁ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ।୧୯୬୫ ମସିହାରେ ଭାରତ-ପାକ୍ ଯୁଦ୍ଧରେ ମେହରନଗଡ ଦୁର୍ଗକୁ ଟାର୍ଗେଟ କରାଯାଇଥିଲା। ମା’ଙ୍କ କୃପାରୁ କିଛି ଅସୁବିଧା ହୋଇନଥିଲା ବୋଲି ବିଶ୍ୱାସ କରାଯାଏ। ଦୁର୍ଗ ଉପରେ ପୁରା ଯୋଧପୁର ସହର ସହିତ ପାକିସ୍ତାନ ମଧ୍ୟ ଦୃଶ୍ୟମାନ ହୋଇଥାଏ।
